Indywidualizacja procesu nauczania
Ważnym elementem działań nauczyciela jest pokazywanie uczniom ich mocnych stron, wysokich kompetencji w określonych obszarach i ich umiejętności. W oparciu o pozytywne doświadczenia o charakterze rozwojowym, korektywnym lub kompensacyjnym uczniowie mogą budować i rozwijać nowe kompetencje lub lepiej sobie radzić z trudnościami, których doświadczają. Uczeń, który ma trudności z budowaniem wypowiedzi ustnych, może okazać się świetnym matematykiem; inny może niechętnie uczestniczyć w aktywności fizycznej, popełniać błędy ortograficzne i jednocześnie posiadać niezwykle bogaty zasób słów, umożliwiający mu budowanie złożonych i ciekawych wypowiedzi ustnych.
Dostrzeganie i wzmacnianie pasji, zainteresowań, mocnych stron ucznia jest istotnym elementem pracy nauczyciela. Stąd tak ważna rola indywidualnego podejścia do ucznia poprzez dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości dziecka, tak by sprostało ono stawioanym mu wymaganiom. Dzięki takim działaniom uczeń może poznać nie tylko te obszary, które wymagają poprawy, lecz także rozwijać te aspekty funkcjonowania, które są ukształtowane w sposób prawidłowy lub ponadprzeciętny. Podstawowym celem dostosowania wymagań jest wyrównanie szans edukacyjnych uczniów oraz zapobieganie pojawniu się wtórnych zaburzeń w sferze emocjonalno-motywacyjnej.
Uczniowie z różnymi zaburzeniami wymagają stosowania specjalnej, dostosowanej do siebie organizacji nauki na pozimie treści, metod i warunków pracy. Dostosowania wymagań oznacza więc modyfikację aktywności po stronie ucznia i nauczyciela, np. dostarczenia konkretnych zadań do wykonania, poleceń, form i treści prac domowych, ćwiczeń i innych rodzajów aktywności w taki sposób, aby uczniowie ze specyficznymi potrzebami mogli korygować zaburzone funkcje, a jednocześnie rozwijać obszary, w których doświadczają sukcesów. Najczęściej dostosowania zawarte są w treści orzeczenia do kształcenia specjalnego.
Nauczyciel zobligowany jest także do stworzenia zindywidualizowanego sposobu oceniania postępów ucznia, co wymaga dużej wiedzy o istocie problemów dziecja, wrażliwości, elastyczności i otwartości na potrzeby ucznia.
Zgodnie z treścią ustaw prawa oświatowego placówki zapewniają dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów oraz możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej. Dodatkowo Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych jasno określa, że wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia posiadającego:
- orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (ustalenia zawarte wIPET)
- orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania,
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych trudnościach wuczeniu się,
- inną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującej napotrzebę takiego dostosowania,
- rozpoznanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonane przeznauczycieli i specjalistów (dotyczy uczniów objętych w szkole pomocą psychologiczno-pedagogiczną),
- opinię lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przezucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego.
W praktyce dla nauczyciela oznacza to, że jest on zobligowany do dostosowania wymagań dla każdego dziecka, które takowych dostosowań wymaga, niezależnie od osobistych opinii na ten temat.
Na czym polega dostosowanie wymagań edukacyjnych?
Dostosowanie wymagań edukacyjnych wymaga zastosowania takich kryteriów, które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia, a więc jego mocne strony, dysfunkcje, trudności.
Dostosowanie wymagań obejmuje między innymi:
- organizację nauczania: odpowiednie miejsce w klasie, oznakowanie klasy, dostęp do specjalistycznego sprzętu i możliwość swobodnego korzystania z niego
- środki: odpowiednie pomoce (np. większe modele brył, wprzypadku nauki geometrii, zeszyty z szerszą liniaturą czy z liniaturą pochyłą dla uczniów leworęcznych, nasadki na długopisy lub specjalnie wyprofilowane ołówki, kredki, słowniki ortograficzne, tablice z wzorami, itp.), sprzęt wspomagający naukę (lupy, podświetlenie tekstu, aplikacje zmieniające tekst na mowę, sprzęt do komunikacji alternatywnej, lektury w formie audio itp.)
- dostosowanie podręczników, kart pracy(np. zmiana czcionki zapisu, wielkości liter, nieprzenoszenie odpowiedzi na kartę odpowiedzi), ćwiczeń
- wydłużenie czasu pracy (m.in. naprzeczytanie lektury, na pisanie), odwoływanie się do konkretu, stosowanie pytań naprowadzających, upewnianie się, że uczeń właściwie zrozumiał polecenie lub pomoc w przeczytaniu polecenia, częste powtarzanie dyktowanej treści, dawanie notatek do wklejenia, stosowanie metod polisensorycznych w nauczaniu (stosowanie map myśli i innych nielinearnych form notowania, nauka tabliczki mnożenia przy pomocy wierszyków czy rymowanek, uczenie w wykorzystaniem technik mnemonicznych),
- dostosowanie prac domowych (różnicowanie zadań podwzględem ich ilości, poziomu trudności, terminów oddania, sposobów wykonania, dawanie możliwości wyboru)
- sprawdzanie wiedzy i ocenianie (np. zastępowanie sprawdzianów pisemnych odpowiedziami ustnymi lub odwrotnie, odpytywanie zławki zamiast przy tablicy, dawanie możliwości korygowania pomyłek, wydłużenie czasu na sprawdzianach i kartkówkach lub dawanie mniej zadań, czytanie poleceń lub zadań z treścią na sprawdzianach z przedmiotów ścisłych, nieocenianie poprawności ortograficznej, poziomu graficznego, docenianie wkładu pracy, zaangażowania, a nie tylko efektu końcowego).
Dostosowanie powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, a tylko w uzasadnionych przypadkach treści nauczania (uczniowie z normą intelektualną nie powinni mieć modyfikowanych treści nauczania, co skutkowałoby obniżeniem wymagań). Uczeń kończąc dany etap edukacyjny powinien zostać wyposażony w taki zakres wiedzy i umiejętności, które pozwolą mu poradzić sobie na kolejnym etapie. Bardzo ważne jest to, że dostosowanie wymagań edukacyjnych nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej. W szczególności nie powinno się pomijać haseł programowych, ale w sytuacji trudnej realizować je na poziomie podstawowym.
Oczywiście stwierdzenie u dzieci dysfunkcji nie zwalnia ich z obowiązków szkolnych. Uczniowie tacy powinni wykazać się samodzielnością oraz rzetelnością w wypełnianiu swoich obowiązków, aby poprzez wytrwałą, systematyczną pracę mogły przezwyciężać trudności.